Czym jest opór?

Opór polityczny oznacza przeciwstawianie się systemowi rządów, który ludzie uważają za niesprawiedliwy, w celu jego zmiany, obalenia lub zachowania pewnych wartości, struktur społecznych itp. System rządów jest uciskający.

Istnieje wiele przykładów oporu przeciwko niesprawiedliwości i uciskowi w całej historii:

• Walka z niewolnictwem ma bardzo długą historię. Już w starożytnym Rzymie dochodziło do buntów niewolników (najsłynniejsze miało miejsce w latach 74-71 p.n.e. za czasów Spartakusa), także w Ameryce Północnej i Południowej istniał opór przeciwko niewolnictwu, szczególnie znany jest bunt niewolników na Haiti w 1791 roku.
• Bardzo dobrze znany jest pokojowy opór Mahatmy Gandhiego, który zbuntował się przeciwko brytyjskim rządom kolonialnym w Indiach.
• Często wspomina się również o walce afroamerykańskiego ruchu na rzecz praw obywatelskich w USA, który walczył o prawa czarnoskórych Amerykanów w latach 50. i 60. XX wieku.
• Walka o prawa wyborcze kobiet toczyła się w wielu krajach na całym świecie, najsłynniejsza przez sufrażystki, które walczyły o swoje prawa w Anglii.

Opór wobec narodowego socjalizmu i faszyzmu był szeroki i zorganizowany przez wiele różnych osób, grup i organizacji w wielu krajach:

• Obecnie w Iranie istnieje duży ogólnokrajowy ruch oporu. Ludzie walczą przeciwko uciskowi kobiet i, ogólnie rzecz biorąc, przeciwko surowym zasadom kontrolowanym, a czasem brutalnie egzekwowanym przez policję moralności (Patrol Poradniczy).
• W wielu krajach na całym świecie istnieją ruchy oporu walczące o niepodległość lub secesję lub autonomię niektórych obszarów.
• Światowe protesty klimatyczne są częściowo organizowane w globalnych ruchach, m.in. Piątki dla Przyszłości lub Ostatniego Pokolenia, częściowo także na szczeblu regionalnym lub krajowym.
• Rdzenni mieszkańcy Mapuche w południowym Chile angażują się w pokojowy opór przeciwko państwu Chile i odzyskują swoje terytoria. Niewielka część Mapuche walczy zbrojnie o restytucję swoich terytoriów.
• Ruch bezrolnych robotników rolnych w Brazylii (Movimento dos Trabalhadores Rurais Sem Terra) sprzeciwia się bez użycia przemocy kapitalistycznej własności ziemskiej na wielką skalę – częściowo poprzez okupację ziemi w celu zagarnięcia terytoriów dla siebie. Nierówność własności gruntów w Ameryce Południowej jest skrajna: średnio 1% najbogatszych właścicieli ziemskich posiada ponad 50% gruntów rolnych.

W każdym kraju iw każdym czasie istnieją niezliczone przykłady ruchów oporu. Wiele z tych ruchów odniosło wielki sukces, przeciwstawiając się uciskowi i osiągając poprawę dla zainteresowanych osób.

Demokracja i opór

To, że żyjemy dziś w demokracji, nie może być brane za pewnik. Demokracja jako forma rządów powstała tylko dlatego, że ludzie walczyli o swoje prawa, chcieli mieć coś do powiedzenia w rozwoju swoich społeczeństw i stawiali opór uciskowi. Wszystkie zdobycze demokracji, z których dziś korzystamy, zostały więc w pewnym momencie wywalczone dla nas przez zaangażowanych i odważnych ludzi (np. w Rewolucji Francuskiej, w walce o prawo wyborcze kobiet czy walki o prawa pracownicze).

Mimo to mniej niż połowa ludzi na świecie żyje w demokracji (około 45 proc.). A ustanowienie demokracji nie wystarczy, bo nawet w demokracji może być niesprawiedliwość. Co więcej, nawet w demokracji może dojść do odstępstwa. Dlatego ważne jest, aby ludzie interesowali się swoimi sprawami, aby prawa nie zostały im ponownie odebrane.

Przykładami oporu i protestu w demokracji są:

• Odporność na dyskryminację m.in. walka osób niepełnosprawnych o włączenie (np. poprzez blokady ulic lub demonstracje)
• walka kobiet o równe prawa i przeciw nadużyciom seksualnym.
• Walka o lepsze warunki pracy, m.in. prawo do urlopu i odpoczynku, prawo do zasiłku chorobowego, prawo do godziwej płacy itp.
• Walka z rasizmem

Szczególną cechą demokracji jest to, że istnieje prawo do oporu i protestu. Przepisy prawne są różne w każdym kraju, ale w funkcjonujących demokracjach pewne podstawowe prawa człowieka są zawsze gwarantowane, np.:

• Wolność wypowiedzi
• Wolność religijna
• Wolność prasy
• Wolność zrzeszania się i zgromadzeń
• Prawo do głosowania
• Prawo do demonstracji

Prawo do oporu i protestu jest ważne z kilku powodów:

• Z jednej strony chodzi o zagwarantowanie, że wszyscy ludzie mogą zgłaszać swoje obawy i reprezentować swoje interesy wobec państwa.
• Z drugiej strony ważne jest, aby demokracja nie zmieniała się stopniowo i ostatecznie nie przekształciła w dyktaturę (Bertolt Brecht: „Tam, gdzie niesprawiedliwość staje się prawem, opór staje się obowiązkiem”).

Rodzaje oporu

La resistenza ha molte sfaccettature e forme. Esiste la resistenza non violenta, la resistenza che include la violenza, la resistenza aperta/pubblica o clandestina, la resistenza attiva e passiva, la resistenza come individuo o in gruppo.

Przykłady oporu bez użycia przemocy

• Listy do prasy lub polityków
• Piosenki
• Demonstracje
• Teatr uliczny
• Czuwania
• Uderzenia
• Obywatelskie nieposłuszeństwo (niepłacenie podatków, demonstracje bez pozwolenia, blokady…)
• Zbieranie dowodów Holokaustu w czasach narodowego socjalizmu, m.in. w postaci zdjęć, rysunków, listów…
• Przemówienia i kazania
• Odmowa odbycia służby wojskowej
• blokady (blokady uliczne, torowe, lotnicze)
• Zawody (przysiady, okupacje ziemi, okupacje drzew z domkami na drzewie)

Obywatelskie nieposłuszeństwo można uznać za ogólny termin określający opór bez użycia przemocy. Obejmuje formy protestu uznawane za nielegalne w czasie i miejscu, w którym ma miejsce, ale uzasadnione, ponieważ walczące o wyższe wartości moralne i łamanie prawa mogą być brane pod uwagę (odmowa służby wojskowej, nieprzestrzeganie rasistowskich praw, zablokowanie samolotu deportującego uchodźców z powrotem do krajów ojczystych, gdzie grozi im tortury lub śmierć, przekraczanie granicy bez niezbędnych dokumentów prawnych w celu lepszego życia dla siebie itp.).

Przykłady oporu z użyciem przemocy

• Uszkodzenia mienia, np. sabotaż
• Zabójstwa i ataki
• Walka zbrojna
• Walczący w zbrojnym ruchu oporu, na przykład słoweńscy partyzanci z Karyntii
• Popełnienie samobójstwa: Przewodniczący Rady Żydowskiej w getcie warszawskim Adam Czerniaków wybrał drastyczną formę oporu. Odmawiał codziennego wydawania Niemcom 6000 Żydów z getta. Ponieważ on sam musiał w związku z tym spodziewać się strasznych rzeczy ze strony narodowych socjalistów, Czerniaków odebrał sobie życie.

Istnieje ważne rozróżnienie w ramach gwałtownego oporu między przemocą wobec rzeczy a przemocą wobec ludzi. Wiele ruchów społecznych używa przemocy wobec rzeczy jako środka walki o swoje prawa. Sufrażystki na przykład podpalały skrzynki pocztowe i rozbijały witryny sklepowe, aby podnieść świadomość ich sprawy. Przemoc wobec ludzi jest moralnie trudna do oceny, ale może być również usprawiedliwiona w samoobronie lub w walce z opresyjnym reżimem, na przykład w walkach antykolonizacyjnych w Afryce w latach 60. Nie ma ogólnej reguły, według której można by uznać określoną formę oporu za uprawnioną lub nielegalną. Każdy przypadek należy analizować w jego specyficznym kontekście historycznym i społeczno-politycznym.

Opór w narodowym socjalizmie i faszyzmie

Opór wobec narodowego socjalizmu i faszyzmu był bardzo szeroki, a przyczyny tego oporu były różne. Istniał zorganizowany opór, jak również opór jednostek. Opór ze strony wszystkich klas społecznych i obozów politycznych był w różnych formach:

• Zorganizowany opór grup politycznych
• Zorganizowany opór organizacji kościelnych
• Lokalne grupy oporu, m.in. studenci
• Ruch oporu w Wehrmachcie
• Opór na wygnaniu, opór w samym kraju, opór ponadnarodowy
• Pomoc prześladowanym grupom ludności

W czasach narodowosocjalistycznych obowiązywały bardzo surowe przepisy i zakazy, masowe ograniczanie dóbr osobistych, co sprawiało, że nawet proste, codzienne czynności, takie jak słuchanie radia, mogły stać się aktem oporu. Oto kilka przykładów oporu w czasach nazizmu:

• Słuchanie zakazanych zagranicznych stacji radiowych
• Krążące wiadomości z zakazanych alianckich stacji radiowych
• Ukrywanie krytyki w piosenkach i „szeptanych żartach”
• Pisanie ulotek informujących o przebiegu wojny i zbrodniach popełnionych przez narodowych socjalistów
• Pomaganie innym, którzy byli zagrożeni
• Ukrywanie osób prześladowanych, zwłaszcza Żydów, ale także Romów i Sinti, osób niepełnosprawnych, homoseksualistów, dysydentów politycznych, bojowników ruchu oporu, dezerterów, zbiegłych jeńców wojennych
• Gesty współczucia dla osób prześladowanych (np. woda i jedzenie dla osób w pociągach deportacyjnych lub jeńców wojennych)
• Bierny opór, taki jak celowe powolne działanie
• Obrona swojego stylu życia poprzez ubieranie się w określony sposób lub posiadanie określonych nawyków, takich jak słuchanie muzyki lub taniec (np. Edelweiss Pirates w Kolonii, Leipzig Meuten, Hamburg Swing Youth, Viennese Schlurfs)

Dlaczego człowiek zostaje bojownikiem ruchu oporu?

Wielu bojowników ruchu oporu było prześladowanych, więzionych, torturowanych, a czasem rozstrzeliwanych lub wywożonych do obozów koncentracyjnych lub obozów pracy. Opór może zagrażać życiu w niedemokratycznych i brutalnych reżimach. Każda osoba, która jest przeciwna reżimowi, musi dokładnie przemyśleć, co odważy się zrobić i jak może się obronić. Może to być również niebezpieczne dla rodziny i przyjaciół, jeśli ktoś jest w ruchu oporu.

Mimo to wiele osób decyduje się zaryzykować życie własne, swoich rodzin i przyjaciół. Co ich motywuje? Oto kilka przykładów:

Sophie Scholl, Niemcy (1921-1943):

• „To, co mówimy i piszemy, jest tym, co tak wielu myśli. Po prostu nie mają odwagi tego powiedzieć”.
• „Nie możesz po prostu być temu przeciwny, musisz coś zrobić”.
• „Prawo się zmienia. Sumienie nie”.
• „Zerwij płaszcz obojętności, który owinąłeś swoje serce!”
• „Nie mogę zrozumieć, że teraz ludzie są stale narażani na niebezpieczeństwo przez innych ludzi. Nigdy nie mogę tego zrozumieć i uważam to za przerażające. Nie mów, że to dla ojczyzny”.

Ceija Stojka, Austria (1933-2013)

• „Muszę opowiedzieć o tym, jak Romowie żyli i jak oni żyją i co się z nimi działo, gdziekolwiek byliśmy w tym czasie, miejsca Romów, gdzie obozowali, wciąż mam je w głowie. te obrazy we mnie. Potem je wydobywam. Natura to moje życie; lubię zatrzymywać się na drzewie.

Rosa Jochmann, Austria (1901-1994)

• „Doświadczenia w obozie koncentracyjnym nauczyły mnie rozumieć moich bliźnich, nawet jeśli mają inny światopogląd. Liczy się tylko przyzwoity charakter”.

Nigdy nie zapomnij!

Dlaczego miałbym się dzisiaj zajmować oporem w innym czasie? Czego mogę się nauczyć z historii tu i teraz? Co można zrobić, aby zbrodnie takie jak Holokaust się nie powtórzyły? Co ocaleni mają do powiedzenia na te pytania?

Porozmawiać o tym czy milczeć?

Niektórzy ludzie, którzy przeżyli Holokaust i narodowy socjalizm, nie chcieli już więcej słyszeć o tych strasznych wydarzeniach i rzadko mówili o swoich przeżyciach. To zrozumiałe, bo to był straszny czas dla wszystkich. Inni jednak powiedzieli, że ważne jest, aby opowiedzieli, co się stało, aby to się więcej nie powtórzyło. Tych ludzi nazywamy współczesnymi świadkami. Wielu z nich mówi, że najważniejsze jest przeciwstawienie się niesprawiedliwości, czujność i zaangażowanie na rzecz demokracji.

Co to znaczy być dziś czujnym? Jakie są zagrożenia dla naszych demokracji?

• Żadna pojedyncza demokracja nie jest doskonała. W każdej demokracji są niesprawiedliwości. Są osoby, które są dyskryminowane. Istnieją prawa, które są niesprawiedliwe. Są rzeczy, które trzeba poprawić.
• Istnieją skrajnie prawicowe partie polityczne, które promują dyskryminację i przemoc wobec pewnych grup ludności. Działają na rzecz przekształcenia demokracji w państwo autorytarne, zniesienia praw człowieka i rządów prawa.

Jak najlepiej chronić się przed tymi zagrożeniami?

Uzyskiwanie informacji:

Prawo do informacji jest prawem człowieka. Każdy ma prawo do pełnej informacji o wszystkich decyzjach politycznych. Z jednej strony informacje muszą być przekazywane przez rząd i parlament, ale potrzebne są też niezależne media. Jeśli interesuje nas, jak działa nasza demokracja, możemy lepiej klasyfikować informacje.

Formułowanie własnej opinii:

Informacja jest najważniejszą podstawą dla każdej osoby do wyrobienia sobie własnej opinii i rozważenia, czy zgadza się, czy nie zgadza się ze środkami i propozycjami politycznymi. Te względy są wtedy np. podstawą, na którą partię głosuję.

Uczestnictwo:

Ale nie chodzi tylko o informowanie się i posiadanie własnego zdania. Demokracja potrzebuje ludzi, którzy uczestniczą. Na wiele różnych sposobów:

• Stawanie w obronie innych, np. gdy ktoś jest dyskryminowany, gdy obserwujesz niesprawiedliwość.
• Rozmawianie z innymi o zaobserwowanych niesprawiedliwościach i dokumentowanie ich w razie potrzeby (np. zdjęcie/film z telefonu komórkowego).
• Pójście na demonstrację lub manifestację, jeśli coś jest dla mnie bardzo ważne lub chcę okazać solidarność z ważnymi żądaniami innych ludzi.
• Networking z podobnie myślącymi ludźmi
• Tworzenie grup
• Przystąpienie do stowarzyszenia, np. ratownictwo, straż pożarna, stowarzyszenie kulturalne.
• Pisanie listu do redaktora gazety, gdy coś mnie denerwuje.
• Dzielenie się swoimi pomysłami i obawami z politykami (np. forum dzielnicowe, godziny urzędowania rad dzielnic i gmin).
• Udział w petycjach i referendach.
• Głosowanie – jeśli masz taką możliwość (wiek, obywatelstwo)
• Dołącz do partii lub grupy aktywistów